Balonowa

balonW sprawach dotyczących działalności sekcji prosimy kontaktować się z jej szefem:
Arkadiusz Wiśniewski
tel: 602-286-291   / 56 62-224-74
e-mail: sekcja.balonowa.torun@gmail.com

 

Historia sportu balonowego w Toruniu

Do końca 1922 r. wyszkolono w lotach wolnych pierwszych trzydziestu oficerów, którym jednocześnie przyznano tytuł pilota balonów wolnych. To właśnie oni zainicjowali 25 października 1925 r. I Krajowe Zawody Balonów Wolnych o Puchar im. Płk. Aleksandra Wańkowicza.
W latach 20. ubiegłego wieku loty wykonywali niemal wyłącznie oficerowie Batalionu Balonowego. Na podstawie kwartalnych sprawozdań z lotów balonów wolnych można precyzyjnie określić ich liczbę i charakter. W latach 19241928 wykonano w Polsce zaledwie 64 loty balonami kulistymi: 1924 8, 1925 14, 1926 18, 1927 9, 1928 15. W porównaniu z krajami sąsiednimi nie była to imponująca liczba. W Niemczech sport balonowy, mimo kryzysu, rozwijał się niezwykle dynamicznie. Niemalże w każdym większym mieście działały stowarzyszenia balonowe, których tradycje sięgały końca XIX stulecia.

W 1926 r. w Batalionie Balonowym podjęto pierwszą szeroką akcję rozpropagowania sportu balonowego. Oficerowie jednostki wykonali wówczas siedem lotów z uczestnikami kursu przysposobienia wojskowego. Ponadto przeprowadzili loty propagandowe na zlecenie Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 2 września 1928 r. pierwszy tego typu lot balonem Poznań wykonał por. Czesław Dratwa na dla koła LOPP w Inowrocławiu.
Do 1935 r. rywalizowali przede wszystkim oficerowie, gdyż głównie oni posiadali tytuł pilota balonów wolnych. Dopiero podczas zawodów toruńskich w 1935 r. w szranki stanęli pierwsi zawodnicy cywilni, którzy wyszkolili się w sekcjach balonowych przy aeroklubach. W 1936 r. istniało w Polsce sześć klubów balonowych, spośród których znaczące miejsce zajmowała sekcja Aeroklubu Pomorskiego założona przy udziale oficerów 1 Batalionu Balonowego. Jej zaczątkiem był Klub Balonowy przy Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Kierownikiem klubu został por. Stanisław Brenk, który w lutym 1936 r. rozpoczął cykl dwumiesięcznych wykładów. Zajęcia prowadzili także inni oficerowie jednostki: por. Jan Pendias wykładał meteorologię, kpt. Antoni Janusz nawigację balonem wolnym i fizykę gazów, por. Ignacy Wawszczak terenoznawstwo, a sierż. Jan Babicz, krawiectwo i powroźnictwo. W kwietniu 1936 r. na mocy porozumienia szefa Wydziału Balonowego Departamentu Aeronautyki ppłk. Jana Wolszlegiera z prezesem Aeroklubu Pomorskiego gen. bryg. Władysławem Bortnowskim, klub przekształcono w sekcję balonową i włączono w skład Aeroklubu Pomorskiego. Wkrótce przydzielono mu balon Wilno, a następnie na stałe balon Gryf.
W 1935 r. podstawowe koszty uruchomienia koła balonowego w Polsce wynosiły około 17 tys. zł. Z tego 15 tys. kosztował kompletnie wyposażony balon o pojemności 1200 m, 500 zł przyrządy pokładowe, 100 zł mapy, resztę zaś worki balastowe (5 zł za sztukę). Teoretycznie w ramach koła planowano odbycie 25 lotów rocznie. Koszt jednorazowego napełnienia balonu wynosił 120 zł. Była to niebagatelna suma i dlatego sport balonowy mógł rozwijać się głównie dzięki wsparciu wojska i LOPP.

Niewątpliwie do rozwoju sportu balonowego przyczyniły się wojskowe zawody balonowe, które odbywały się cyklicznie z okazji Święta Batalionu Balonowego. Po raz pierwszy zorganizowano je w maju 1928 r. Coroczne zawody były traktowane jako wewnętrzne eliminacje wojskowych. Podczas nich wyłaniano zawodników do zawodów krajowych im. płk. Aleksandra Wańkowicza, które nazywano małym lub polskim Gordonem Bennettem. Ich regulamin wzorowano na słynnych zawodach międzynarodowych. W kwietniu 1923 r. na patrona zawodów oficerowie wojsk balonowych wybrali płk. Aleksandra Wańkowicza: w dowód uznania za pracę i poniesione trudy przy organizacji Wojsk Balonowych. Zawody polegały na pokonaniu jak największej odległości w linii prostej od miejsca startu, ale tylko w granicach Polski. Jej przekroczenie dyskwalifikowało pilotów.
Toruńskie edycje zawodów o puchar im. płk. Aleksandra Wańkowicza

W latach 19251939 zawody krajowe odbyły się jedenaście razy, z tego pięć razy w Warszawie, dwa razy w Mościcach, raz w Legionowie oraz trzy razy w Toruniu (VII 26 maja 1935 r., VIII 17 maja 1936 r., IX 30 maja 1937 r.).
Toruńskie zawody miały pewne swoiste cechy. Po pierwsze, doraźnie zmieniono tu regulamin w latach 19361937 i puchar wręczono załodze, która wylądowała najbliżej celu wyznaczonego przez komisję. Ponadto, to właśnie w Toruniu w 1935 r. po raz pierwszy w szranki stanęli piloci cywilni. Byli to reprezentanci Aeroklubu Krakowskiego, Mościckiego Klubu Balonowego oraz Aeroklubu Warszawskiego i jego filii, tzn. Klubu Balonowego w Legionowe. Do konkursu zgłosiło się łącznie 11 załóg i 22 pilotów ze wszystkich ośrodków balonowych w Polsce.

Obsada VII Krajowych Zawodów Balonów Wolnych o Puchar im. Płk. Aleksandra Wańkowicza

Instytucja Balon Pojemność [m] Załoga
Aeroklub Krakowski Kraków 750 inż. Włodarczyk, Truszkowski
Aeroklub Warszawski Syrena 1200 inż. Franciszek Janik, por. Stanisław Łojasiewicz
Legionowo 1200 kpt. Stefan Nowicki, Józef Rojek
(Klub Balonowy w Legionowie)
Departament Aeronautyki MSWojsk Gopło 450 por. Jan Zakrzewski, kpt. Czesław Dratwa
(1 Batalion Balonowy)
Mościcki Klub Balonowy Mościce 750 B. Kasprzak, inż. Kłodnicki
1 Batalion Balonowy Wilno 1200 por. Michał Filipkowski, kpt. Kazimierz Mensch
Lwów 750 por. Edward Wirszyłło, por. Kazimierz Szurgot
Poznań 750 por. Tadeusz Kasprzycki, por. Wiktor Dobrzański
2 Batalion Balonowy Jabłonna 750 por. Rudolf Marcinowski
Hel 750 por. Władysław Pionko, por. Jerzy Kowalski
Łódź 750 por. Stefan Sidor

Komisarzem sportowym zawodów został mjr Konstanty Kamieński, a kierownikiem startu kpt. Stanisław Gumiński. Zwycięstwo w zawodach odniosła załoga balonu Syrena, która w czasie 20 h 35 min przeleciała 610 km. Na drugim miejscu uplasowali się por. Władysław Pionko i por. Jerzy Kowalski, którzy pokonali odległość 594,9 km, lądując w Kałuszu. Załogi balonów Jabłonna i Łódź zostały zdyskwalifikowane za wylądowanie na terytorium Czechosłowacji. Zawodom w nowej formule towarzyszył rozgłos, szeroko rozpisywała się o nich prasa wojskowa i cywilna.
Następne, VIII Krajowe Zawody Balonów Wolnych o Puchar im. płk. Aleksandra Wańkowicza odbyły się 17 maja 1936 r. Do przygotowań przystąpiono w lutym 1936 r. Wówczas dowódca 1 Batalionu Balonowego mjr Konstanty Kamieński sporządził dla Samodzielnego Referatu Balonowego preliminarz wydatków związanych z przeprowadzeniem zawodów. Wstępne obliczenia zamknęły się sumą 8765 zł, w której zawierały się następujące pozycje: 3395 zł wodór, 2000 zł transport butli wodorowych, 720 zł gaz świetlny, 1000 zł nagrody, 1200 zł żetony pamiątkowe, 75 zł środki lokomocji dla organizatorów, 250 zł koszty techniczne zawodów: zakup chorągiewek, opasek dla funkcyjnych, instalacja megafonów. W zawodach uczestniczyło 12 balonów i 24 pilotów, w tym połowa z klubów cywilnych. Fakt ten został z satysfakcją uwypuklony w sprawozdaniu z zawodów: O ile w roku ubiegłym zgłoszono tylko 3 balony cywilne, to w tym roku podwoiła się ta ilość, co jest dowodem szerszego zainteresowania się społeczeństwa cywilnego tym pięknym sportem i zyskania coraz większej ilości zwolenników. Pozatem jeszcze jeden miły objaw i pewnego rodzaju sensacja, że wśród zawodników była pierwsza niewiasta w Polsce panna Wojtulanisówna, szkoląca się na pilota balonowego. Załogom, które stanęły do zawodów, 1 Batalion Balonowy zapewniał obsługę manewrową.

Balony biorące udział w zawodach w 1936 r.

Instytucja Balon Pojemność [m] Oficer startowy (nie załoga)
Aeroklub Warszawski Syrena 1200 ppor. Kazimierz Sławiński
Legionowo 1200 por. Stanisław Kotowski
Aeroklub Krakowski Kraków 750 por. Stanisław Bilanów
Aeroklub Lwowski Sanok 1600 por. Franiszek Rybicki
Aeroklub Pomorski Wilno 1200 ppor. Edward Lesisz
Mościcki Klub Balonowy Mościce 750 por. Stanisław Kotowski
1 Batalion Balonowy Gryf 1200 por. Stanisław Bilanów
Hel 750 por. Wiktor Dobrzański
Lwów 750 por. Wiktor Dobrzański
2 Batalion Balonowy Katowice 1200 por. Franiszek Rybicki
Łodź 750 por. Tadeusz Drobiński
Jabłonna 750 por. Tadeusz Drobiński

Ciężar zorganizowania zawodów poniósł głównie 1 Batalion Balonowy, który stosowne upoważnienia otrzymał od Aeroklubu Polskiego. Start balonów poprzedziło wiele imprez zorganizowanych przez miejscowy komitet LOPP, m.in. pokazy szybowcowe, zawody modeli latających oraz ćwiczenia drużyny odkażającej teren skażony iperytem. Dużą atrakcją dla dzieci był Mały Gordon Bennett zawody balonikowe, a dla dorosłych pokaz skoków z balonu jumping. Ponadto Pomorski Automobilklub zorganizował zjazd swoich członków i pokaz samochodów. Dochód z tych imprez zasilał miejscowe koło LOPP. Zawody obserwował dowódca Okręgu Korpusu nr VIII gen. bryg. Wiktor Thommée oraz ich honorowy patron płk Aleksander Wańkowicz.
Ze względu na niekorzystny wiatr, mogący skierować balony w stronę nieodległej granicy z Niemcami, komisja sportowa postanowiła zorganizować lot nie na odległość, ale do celu. Wyznaczyła punkt lądowania rozwidlenie dróg oddalonego 2 km na północ od stacji kolejowej Białośliwie w powiecie wyrzyskim. Miejsce było położone na pograniczu z Niemcami, tzn. około 100 km od Torunia. Zwyciężała załoga, która lądowała najbliżej celu. Start pierwszego balonu nastąpił o godz. 16.00 sprzed hali balonowej. Około godz. 20.00 wszystkie balony zakończyły lot. Po dokładnym sprawdzeniu barogramek komisja ustaliła miejsca poszczególnych załóg.

Wyniki VIII Krajowych Zawodów Balonów Wolnych im. Płk. Aleksandra Wańkowicza

Miejsce Balon Załoga Odległość [km]
I Sanok por. Bronisław Koblański, Władysław Kubica 0,9
II Hel kpt. Kazimierz Mensch, por. Michał Filipkowski 1,8
III Wilno por. Stanisław Brenk, Zygmunt Osmański 3,0
IV Łódź por. Jan Bloch, ppor. Jerzy Łaszewski 4,3
V Jabłonna por. Hubert Kolaszyński, por. Sergiusz Masłakowiec 4,8
VI Katowice por. Stefan Sidor, ppor. Zenon Kędzierski 5,0
VII Gryf por. Michał Zub, por. Witold Paszkiewicz 5,7
VIII Legionowo Józef Rojek, Feliks Paczkowski 6,9
IX Syrena inż. Franciszek Janik, Stefania Wojtulanis 8,7
X Lwów por. Edward Wirszyłło, por. Kazimierz Szurgot 9,3
XI Mościce inż. Kłodnicki, B. Kasprzak 9,7
XII Kraków Włodarczyk, Mysłowski 11,7

Załoga, która zajęła I miejsce, poza zdobyciem pucharu, otrzymała cenne nagrody: pilot złoty zegarek marki Longines, natomiast pomocnik neseser skórzany. Za zajęcie II miejsca przewidziano aparat fotograficzny Kodak-Retina i radioodbiornik turystyczny PZT. Zdobywcy III miejsca otrzymywali srebrne papierośnice.
Ważnym wydźwiękiem propagandowym zawodów była szeroko rozwinięta poczta balonowa. Każda z załóg otrzymała pełnomocnictwo od Ministerstwa Poczt i Telegrafów do przewiezienia drogą powietrzną specjalnie ostemplowanych listów. Do przewozu przyjmowano przesyłki opłacone według taryfy ekspresowej. Znaczki były kasowane przez Urząd Pocztowy Toruń 1 stemplem okolicznościowym z napisem: VIII Krajowe Zawody Balonów Wolnych w kolorach czarnym, czerwonym i zielonym. Ponadto na listach odbijano czerwony stempel: poczta balonowa oraz w tym samym kolorze stempel z nazwą balonu. Balony zabierały średnio 500800 listów. Do najrzadziej spotykanych należą stemple balonów Mościce, Kraków i Lwów, które zabrały tylko po 180 listów.
Po zawodach powstały pewne nieporozumienia odnośnie do pokrycia kosztów transportu balonów wojskowych ze stacji Białośliwie. W preliminarzu zawodów nie przewidziano bowiem wydatków związanych z transportem kolejowym.
W IX zawodach, które odbyły się w Toruniu 30 maja 1937 r., wystartowało 11 balonów. Podobnie jak w 1936 r. konkurencja polegała na locie do celu. Wygrała ponownie załoga balonu Sanok w składzie: por. Bronisław Koblański z 2 Batalionu Balonowego i inż. Władysław Kubica z Klubu Balonowego Guma. Załogi trzech balonów, tzn. Legionowo, Mazowsze i Mościce zostały zdyskwalifikowane z powodu przekroczenia granicy Polski i wylądowania na terytorium Wolnego Miasta Gdańska. Zawodom towarzyszyła pogoń za balonem wolnym Gopło. Przygotowano także okolicznościową pocztę balonową, która przewiozła 1037 listów. Zbyt bliskie położenie Torunia od granicy niemieckiej spowodowało przeniesienie do Mościc kolejnych edycji zawodów o puchar im. płk. Aleksandra Wańkowicza.

Wyniki IX Krajowych Zawodów Balonów Wolnych im. Płk. Aleksandra Wańkowicza

Miejsce Balon Załoga
I Sanok por. Bronisław Koblański, inż. Władysław Kubica
II Pomorze kpt. Kazimierz Mensch, por. Antoni Narkiewicz
III Lwów W. Pietraszewski, S. Twarkowski
IV Gryf kpt. Czesław Dratwa, kpt. Czesław Gałecki
V Łódź por. Tadeusz Kasprzycki, kpt. Witold Paszkiewicz
VI Syrena inż. Franciszek Janik, Jerzy Osiński
VII Katowice por. Stanisław Kotowski, kpt. Antoni Stencel
VIII Hel por. Sergiusz Masłakowiec, por. Michał Ptasiński
Dys. Mościce NN
Dys. Legionowo NN
Dys. Mazowsze NN

W latach 30. ubiegłego wieku w 1 Batalionie Balonowym były popularne Samochodowe Pościgi za Balonem Wolnym. Pierwszy pościg w miał miejsce Toruniu 20 września 1931 r. Załoga balonu Wilno w ciągu 2 h pokonała wówczas 56 km, lądując we wsi Halin koło Dobrzynia. Kolejne dwa pościgi odbyły się w 1932 r., pierwszy 17 kwietnia ze stadionu sportowego w Bydgoszczy, drugi 5 czerwca z Torunia.
Ogółem w latach 19311933 w 1 Batalionie Balonowym wykonano aż 72 loty balonami wolnymi.